ΞΕΝΟΦΩΝΤΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΑ, ΒΙΒΛΙΟ , ΚΕΦ. 3, ΠΑΡ. 50-56

Συνάδελφοι,

Η ΔΙΚΗ ΤΟΥ ΘΗΡΑΜΕΝΗ

     Στο αρχαίο απόσπασμα του έργου του Ξενοφώντα, όπου λαμβάνουν χώρα διαδοχικά οι λόγοι του Κριτία και του Θηραμένη, θα μπορούσαμε να θέσουμε τους εξής στόχους: 

1. η περίπλοκη κατάσταση που διαμορφώνεται στους κόλπους των Τριάκοντα.
2. η παρωδία της δίκης και η καταπάτηση κάθε λογικής και αξιοπρεπούς αντιμετώπισης της διαφορετικότητας των απόψεων.
3. το φασιστκό καθεστώς.
4. τα επιχειρήματα του Κριτία.
5. τα επιχειρήματα του Θηραμένη.
6. οι δικανικές λέξεις.
7. το σχόλιο μέσα στην αφήγηση και το λόγο.
8. η συμπάθεια του Ξενοφώντα στο πρόσωπο του Θηραμένη.
9. η σχέση θρησκείας και πολιτικής στην αρχαία Ελλάδα.
10. η αλλαγή της στασης της βουλής απέναντι στο πρόσωπο του Θηραμένη. 
11. η  ιστορία των λέξεων μέσα στο χρόνο και η αλλαγή της σημασίας τους.

Πιο συγκεκριμένα: 

1. Η περίπλοκη κατάσταση που διαμορφώνεται ανάμεσα στους δύο αρχηγούς των τριάκοντα αντανακλάται στην περίπλοκη σύνταξη της παραγ. 50.
2. Η παρωδία της δίκης βρίσκει ερείσματα στα εξής: α) εμφάνιση παρακρατικών με μαχαίρια μέσα στη βουλή, β) η ψηφοφορία γίνεται φανερή, γ) η παράνομη διαγραφή του Θηραμένη από τον κατάλογο με την προτροπή και τελική απόφαση του Κριτία.
3. Ο φασισμός κυριαρχεί, καθώς η ολιγαρχία των λίγων μετατράπηκε σε προσωπική τυραννία του Κριτία: το καθεστώς ολοένα και σκληραίνει, στηρίζεται σε παρακρατικούς, κάθε ανώτερη αξία ή αρχή καταρρέει, ενώ σταδιακά κινδυνεύουν και οι ίδιοι οι υποστηρικτές του καθεστώτος.
4.  Τα επιχειρήματα του Κριτία είναι: 1)- όποιος είναι αληθινός ηγέτης δεν εξαπατά τους φίλους του - εγώ είμαι αληθινός ηγέτης - άρα εγώ, δε θα εξαπατήσω τους φίλους μου - υποστηρικτές του καθεστώτος. 2) - οι παράγοντες της ολιγαρχίας δε θα μας επιτρέψουν να αθωώσουμε όποιον λυμαίνεται την ολιγαρχία - εγώ είμαι ολογαρχικός - άρα εγώ δε θα επιτρέψω να αθωώσουμε όποιον λυμαίνεται την ολιγαρχία (βλέπε Θηραμένη).  3) οι 30 θανατώνουν τους έξω του καταλόγου - εγώ είμαι ένας από τους 30 - άρα, εγώ θα θανατώσω το Θηραμένη αφού τον διαγράψω από τους 30 (θα είναι έξω του καταλόγου). Όλοι οι παραπάνω είναι παραγωγικοί συλλογισμοί. 
5. Τα επιχειρήματα του Θηραμένη είναι: 1) κάνει επίκληση στο συναίσθημα ικετεύοντας να μην τον διαγράψουν παράνομα από τον κατάλογο. 2) κάνει επίκληση στο συναίσθημα και κινδυνολογεί λέγοντας ότι η υπακοή ή όχι στους νόμους αφορά αποφάσεις που θα ανφέρονται και στα υπόλοιπα μέλη - παράγοντες του καθεστώτος. 3) - εγώ καταδικάστηκα παρά τους νόμους - εγώ είμαι ένας από τους 30 - άρα, καθένας από εσάς μπορεί να καταδικαστεί παράνομα: είναι επαγωγικός συλλογισμός.
6. Βρισκόμαστε σε ατμόσφαιρα δικαστηρίου και είναι φυσικό ο λόγος να βρίθει δικανικών λέξεων: διαψηφίζεσθαι, αναφεύξοιτο, βουλή, δρυφάκτοις, εξαπατωμένους, καινοίς νόμοις, ψήφου, εξαλείφω, νόμον, έγραψαν, εννομώτατα, καταλόγω, μά τούς θεούς, επιδείξαι, βωμός, κατακεκριμένον, κατά τόν νόμον.
7. Φράσεις όπως : και τούτο ου βιωτόν ηγησάμενος, Σατύρου θρασυτάτου τε καί αναιδεστάτου, αποτελούν σχόλιο του Ξενοφώντα μέσα στην τριτοπρόσωπη αφήγηση.
8. Στοιχεία που δείχνουν τη συμπάθεια του Ξενοφώντα στο πρόσωπο του Θηραμένη - καθώς ίσως η ευσέβεια του Θηραμένη, η εμμονή του στη νομιμότητα και στη δικαιοσύνη και η μετριοπάθεια των πολιτικών του απόψεων να αποτελούν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Ξενοφώντα είναι τα εξής: α) η αναφορά στη θετική αντίδραση της βουλής στα λόγια του Θηραμένη (ευμενώς επιθορυβήσασα) β) η παρουσίαση του Θηραμένη ως αδικημένου, παίγνιο στα χέρια του πανούργου Κριτία, του βίαιου Σάτυρου και των τρομακτικών παρακρατικών με τα εγχειρίδια γ) η λεπτομερής αναφορά στις τελευταίες στιγμές της ζωής του Θηραμένη δ) η σκηνή με τη βίαιη αρπαγή του από το βωμό και την περιφορά του μέσα στην αγορά, σκηνή που προκαλεί τον οίκτο μας.
9. Η στενή σχέση της πολιτικής με τη θρησκευτική ζωή στην αρχαία ελλάδα επιβεβαιώνεται από την ύπαρξη βωμού (= θρησκευτικού άσυλου) μέσα στο δικαστήριο ( = πολιτικός χώρος). Επίσης την ώρα της δίκης μιλά για τους θεούς ή τους επικαλείται (μά τούς θεούς, ..περί θεούς ασεβέστατοι). Άλλωστε η παραπάνω σχέση γίνεται αντιληπτή και από το χάρτη στη σελίδα 94, όπου δίπλα σε πολιτικούς χώρους όπως η πλατεία της αγοράς βρίσκονται θρησκευτικοί χώροι ,όπως ο βωμός των 12 θεών.
10. Η αλλαγή της στάσης της βουλής γίνεται αντιληπτή από τις δύο φράσεις: "η βουλή ευμενώς επιθορυβήσασα" (παράγραφος 50)  και "η βουλή  ησυχίαν είχεν" (παράγραφος 55). Η αλλαγή αυτή έχει την αφετηρία της στα εξής: στη φανερή πλέον ψηφοφορία, στην παρουσία παρακρατικών στα κιγκλιδώματα της βουλής, στην ύπαρξη φρουρών στο μπροστινό μέρος του βουλευτηρίου και στην αιφνίδια παρουσία της αρχής των "έντεκα "με αρχηγό το βίαιο Σάτυρο. 
11. α) εστία = βωμός σήμερα: κεντρικός πυρήνας β) κρίσις = δίκη σήμερα: δυσκολη κατάσταση/ αντίληψη των πραγμάτων γ) θαυμάζω= απορώ σήμερα: εχω ιδιαίτερα συναισθήματα δ) ηγούμενος = αρχηγός τώρα:τίτλος υπεύθυνου μοναστηριού ε) κατακρίνομαι = καταδικάζομαι σήμερα: κακολογούμαι στ) αγορά = χώρος συγκέντρωσης σήμερα: χώρος αγοραπωλησιών + καταστημάτων ζ) απαγάγω = οδηγώ σήμερα: παίρνω κάποιν παρά τη θέλησή του. η)  εγχειρίδιον = μαχαίρι σήμερα: βιβλίο θ) προστάτης = αληθινός ηγέτης σήμερα: αυτός που φυλάει τον άλλο.

Προτεινόμενες εργασίες: 

1. Να γράψετε ένα θεατρικό διάλογο ανέμσα στο Θηραμένη, τους Βουλευτές, τον Κριτία και την αρχή των Έντεκα  ενεργοποιώντας τη φαντασία και τις καλλιτεχνικές σας βλέψεις και να τον δραματοποιήσετε μέσα στην τάξη.
2. Με αφορμή τον κότταβο - αρχαίο παιχνίδι- να κάνετε έναν κατάλογο με όλα τα αρχαία παιχνίδια και συγχρόνως να καταγράψετε κάποια από τα πιο πολυ - χρησιμοποιημένα παιχνίδια της σύγχρονης εποχής.